ไวรัสตับอักเสบซีถูกค้นพบเมื่อปี พ.ศ.2532 ปัจจุบันความชุกของโรคในประเทศไทยอยู่ที่ประมาณร้อยละ 1-2 ซึ่งการติดต่อสำคัญทางการการรับเลือดหรือส่วนประกอบของเลือดก่อนที่จะมีการคัดกรองไวรัสตับอักเสบซีในเลือด สามารถก่อให้เกิดภาวะตับอักเสบเฉียบพลันและเรื้อรังได้ อีกทั้งยังเป็นความเสี่ยงหลักต่อการเกิดภาวะตับแข็ง (Cirrhosis) และมะเร็งตับ (Hepatocellular carcinoma)

รูปภาพเชื้อไวรัสตับอักเสบซี

การติดต่อ

ไวรัสตับอักเสบซีติดต่อผ่านทางเลือดเป็นหลัก ไม่ว่าจะเป็นการรับเลือด โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ก่อนปี พ.ศ. 2535 เนื่องจากยังไม่มีการตรวจคัดกรองไวรัสตับอักเสบซีในเลือด การใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน นอกจากนี้ไวรัสตับอักเสบซียังสามารถติดต่อได้ทางการมีเพศสัมพันธ์และติดต่อจากแม่สู่ลูกขณะคลอด แต่ก็พบการติดเชื้อผ่านช่องทางนี้ได้น้อย และไวรัสตับอักเสบซีไม่ติดต่อผ่านการรับประทานอาหารร่วมกัน

อาการแสดง

ไวรัสตับอักเสบซีก่อให้เกิดโรคใน 2 รูปแบบ ได้แก่ ตับอักเสบเฉียบพลัน และตับอักเสบเรื้อรัง แต่ผู้ป่วยส่วนมากมักไม่มีอาการ มีเพียงส่วนน้อยที่มีอาการ ซึ่งเป็นอาการที่ไม่จำเพาะเจาะจง เช่น อ่อนเพลีย คลื่นไส้อาเจียน ปวดท้อง ปวดเมื่อย เบื่ออาหาร เหลือง ทำให้การวินิจฉัยโรคจากอาการทำได้ยาก มักตรวจเจอจากการพบค่าการทำงานของตับผิดปกติ

ผู้ป่วยที่ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซีแบบเฉียบพลัน 30-50% สามารถกำจัดเชื้อไวรัสเองได้ ส่วนที่เหลือการดำเนินโรคจะเข้าสู่ระยะเรื้อรัง ซึ่งก็มักไม่มีอาการจากการติดเชื้อจนกว่าตัวโรคจะเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น ตับอักเสบ ตับแข็ง มะเร็งตับ จึงมีอาการแสดงจากภาวะแทรกซ้อนเหล่านี้ได้

นอกจากนี้ไวรัสตับอักเสบซีสามารถก่อให้เกิดอาการแสดงนอกตับ และนำไปสู่การเกิดโรคอื่นๆได้ เช่น ต่อมไทรอยด์อักเสบ (Autoimmune thyroiditis) มะเร็งต่อมน้ำเหลือง (B-cell non-Hodgkin lymphoma) ภาวะไครโอโกลบูลินในเลือดสูง (Mixed cryoglobulinemia) โรคพอร์ไฟเรีย (Porphyria cutanea tarda) เป็นต้น

ภาพแสดงการดำเนินโรคเมื่อติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซี

(ภาพจากเอกสารประกอบการบรรยายงานประชุมวิชาการ GI Survival Guide for Interns & Medical Students 2021

โดย นพ.ศุภพัชญ ศรีภูษณาพรรณ)

การวินิจฉัย

สามารถตรวจคัดกรองการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซีได้โดยส่งตรวจ anti-HCV ในเลือด ซึ่งบ่งบอกถึง เคยติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซีมาก่อน แต่ไม่สามารถบอกได้ว่าการติดเชื้อนั้นเป็นแบบเฉียบพลัน เรื้อรัง หรือหายจากการติดเชื้อแล้ว

ในผู้ที่ตรวจพบ anti-HCV ให้ผลบวก ต้องทำการตรวจหาเชื้อไวรัส เพื่อยืนยันการติดเชื้อ โดยการตรวจ HCV RNA Viral load หรือ HCV Ag ซึ่งการตรวจ HCV RNA Viral load เป็นที่นิยมมากกว่า เนื่องจากมีความไวสูงกว่าการตรวจ HCV Ag

นอกจากนี้อาจมีการตรวจสายพันธุ์ของไวรัสตับอักเสบซี (Genotype) เพิ่มเติมในผู้ป่วยบางรายที่เคยได้รับการรักษาแล้วไม่ได้ผล หรือยาที่มีใช้ไม่ครอบคลุมต่อเชื้อไวรัสทุกสายพันธุ์

ใครบ้างที่ควรตรวจคัดกรองการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซี

1. กลุ่มประชากรที่มีพฤติกรรมความเสี่ยงต่อการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซี

• ผู้เสพยาเสพติดโดยใช้เข็มฉีดยาและเสพผ่านทางการสูดดม
• ผู้ชายที่มีเพศสัมพันธ์กับผู้ชาย 

2. กลุ่มประชากรที่มีโอกาสสัมผัสเชื้อไวรัสตับอักเสบซี

• บุคลากรทางการแพทย์ 
• ผู้ป่วยที่ได้รับส่วนประกอบของเลือดหรือได้รับการปลูกถ่ายอวัยวะก่อนปี พ.ศ. 2535 
• ผู้ป่วยไตวายที่ได้การฟอกโลหิต 
• บุคคลที่เกิดจากมารดาที่ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซี 
• บุคคลที่เคยติดคุก 
• บุคคลที่เคยใช้อุปกรณ์ที่มีโอกาสสัมผัสกับเลือด หรือสารคัดหลั่งร่วมกับผู้ป่วยที่ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซี 

3. กลุ่มประชากรอื่นๆที่มีโอกาสติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซี

• ผู้ป่วยที่ติดเชื้อเอชไอวีและหรือติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบี
• ผู้ป่วยที่มีโรคตับแข็งหรือตับอักเสบเรื้อรังที่ไม่ทราบสาเหตุ
• ผู้ป่วยที่มาอาการแสดงนอกตับของไวรัสตับอักเสบซี 

การตรวจเพิ่มเติมเมื่อยืนยันการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซี

1. ตรวจเลือดเพื่อดูค่าการทำงานของตับ (Liver function test) ค่าเม็ดเลือด (Complete blood count) การแข็งตัวของเลือด (Coagulogram)
2. ตรวจหาการติดเชื้อไวรัสที่อาจพบร่วมกับการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบี เช่น ไวรัสตับอักเสบบี ไวรัสตับอักเสบเอ เอชไอวี
3. อัลตราซาวด์ตับ
4. ประเมินความรุนแรงของพังผืดในเนื้อตับ

การรักษา

ปัจจุบันการรักษาไวรัสตับอักเสบซีได้ผลดีและมีอัตราการหายสูงมาก จึงแนะนำให้ผู้ป่วยไวรัสตับอักเสบซีทุกรายเข้ารับการรักษาด้วยยาต้านไวรัส (Direct-acting antiviral agents; DAAs) เป็นระยะเวลาอย่างน้อย 12 สัปดาห์ โดยเป้าหมายของการรักษา คือ หายขาดจากการมีไวรัสตับอักเสบซีอย่างถาวร ป้องกันการเกิดภาวะแทรกซ้อนจากไวรัสตับอักเสบซี เช่น ตับแข็งหรือมะเร็งตับ 

การตรวจคัดกรองมะเร็งตับ

ไวรัสตับอักเสบซีเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดตับแข็งและมะเร็งตับ แม้การรักษาไวรัสตับอักเสบซีหาย (Sustained virologic response; SVR) เป็นการลดการเกิดตับแข็งและมะเร็งตับ ในกรณีที่ผู้ป่วยมีพังผืดตับชนิดรุนแรง การรักษาไวรัสตับอักเสบซีหายขาดสามารถป้องกันโรคมะเร็งตับได้ แต่ในกรณีที่ผู้ป่วยมีพังผืดตับระดับรุนแรงการรักษาไวรัสตับอักเสบซีหายขาดมีผลลดความเสี่ยงการเกิดโรคมะเร็งตับ ในผู้ป่วยกลุ่มนี้ก็ยังมีโอกาสการเกิดมะเร็งตับ จึงแนะนำให้ตรวจคัดกรองมะเร็งตับทุก 6 เดือน

ดังนั้นการตรวจพบโรคไวรัสตับอักเสบซีและรักษาโรคให้หายขาดตั้งแต่ระยะเริ่มต้นมีความสำคัญมาก เนื่องจากนอกจากจะป้องกันการเกิดตับแข็งแล้วยังป้องกันการเกิดมะเร็งตับได้อย่างครบถ้วน

การป้องกัน

ปัจจุบันยังไม่มีวัคซีนสำหรับป้องกันไวรัสตับอักเสบซี อีกทั้งผู้ที่เคยหายจากการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซีแล้วก็ยังมีโอกาสเป็นซ้ำจากการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซีสายพันธุ์อื่น ดังนั้นการป้องกันไวรัสตับอักเสบซีที่ดีที่สุด คือ การหลีกเลี่ยงพฤติกรรมเสี่ยงที่อาจทำให้ได้รับเชื้อ เช่น การใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน โดนเข็มตำ การมีเพศสัมพันธ์ไม่ป้องกัน เป็นต้น

References

• European Association for the Study of the Liver. Clinical Practice Guidelines Panel: Chair:; EASL Governing Board representative:; Panel members:. EASL recommendations on treatment of hepatitis C: Final update of the series. J Hepatol. 2020 Nov;73(5):1170-1218.
• Mark Feldman, Lawrence S. Friedman, Marvin H. Sleisenger. (2020). Sleisenger & Fordtran's gastrointestinal and liver disease : pathophysiology, diagnosis, management. Philadelphia :Saunders,
• มณฑิรา มณีรัตนะพร, สุพจน์ นิ่มอนงค์, อวยพร เค้าสมบัติวัฒนา. Practical Gastroenterology and Hepatology. กรุงเทพฯ: พริ้นเอเบิ้ล; 2563.
• สมาคมโรคตับแห่งประเทศไทย. แนวทางการดูแลรักษาผู้ป่วยไวรัสตับอักเสบซีเรื้อรัง ในประเทศไทย ปี พ.ศ. 2561. กรุงเทพฯ: ภาพพิมพ์; 2561.